4.5 Globalisering in de Euregio Maas-Rijn

Algemene opmerkingen over het hoofdstuk

Dit hoofdstuk gebruikt het voorbeeld van Luik, dat de leerlingen al kennen uit hoofdstuk 4.2, om de rol van locaties in wereldwijde toeleveringsketens onder de loep te nemen. De complexiteit van het onderwerp stelt dat dit hoofdstuk eerder in de bovenbouw moet worden behandeld. In vergelijking met andere hoofdstukken zijn de vragen van een relatief hoog niveau.

Doelstellingen en competenties

Het doel van het hoofdstuk is dat de leerlingen begrijpen dat ze deel uitmaken van een geglobaliseerde wereld en zich bewust worden van de ambivalentie ervan (in economische, ecologische, politieke en sociale zin). De leerlingen moeten ervaren dat ze in de Euregio Maas-Rijn niet in een gesloten ruimte leven, maar dat ze via verschillende (economische) processen in contact komen met de hele wereld. Deze processen hebben ook een politieke component, zoals tegen het einde van het hoofdstuk (met China als voorbeeld) steeds meer wordt benadrukt.

De focus van dit hoofdstuk ligt op de ontwikkeling van de volgende competenties

1. Methoden, met name het vermogen om informatie te evalueren om geografische vraagstukken te analyseren, bijvoorbeeld door relevante informatie uit digitale bronnen te halen en deze informatie in andere presentatievormen om te zetten.
2. Beoordelings- en evaluatievaardigheid, met name het vermogen om verschillende standpunten op ontwikkelingen in te nemen en daarover een gemotiveerde mening te kunnen formuleren en die in een discussie weer te geven.
3. Communicatie, het vermogen om geografische vraagstukken te begrijpen, te verwoorden en te presenteren.

Structuur van het hoofdstuk

1. Het eerste deel begint met een korte positionering van de leerlingen in geglobaliseerde processen. De smartphone wordt gekozen als gemeenschappelijk product om geglobaliseerde economische processen te verduidelijken. De smartphone of iPhone wordt ook in latere punten gebruikt (4: Fabriek in China; 5: Video over de circulaire economie), zodat er het hele hoofdstuk heen naar verwezen kan worden. Het mondiale niveau wordt hier dus verduidelijkt aan de hand van producten en hun toeleveringsketens.
2. In het tweede deel (vanaf punt 3) ligt de focus op de (vracht)luchthaven van Luik, omdat deze deel uitmaakt van de zogenaamde ‘Nieuwe Zijderoute’. Dit illustreert de verschillende geografische trajecten die een ‘geglobaliseerd’ product kan afleggen. Dat bij deze ontwikkelingen veel (ook politieke) actoren betrokken zijn en dat er diverse problemen ontstaan, komt aan de orde bij de opdracht in punt 4 en de uitbreiding over duurzame toeleveringsketens (punt 5).
3. Uiteindelijk (punt 6) komt de politieke dimensie, die al even in punt 4 wordt aangehaald, nog centraler te staan en wordt als het ware de cruciale vraag in de context van de wereldhandel gesteld: Wat vind je van China? De omvangrijke import van Chinese goederen kan worden afgezet tegen de eisen van duurzame productie en consumptie in de zin van een circulaire economie (punt 5).

Basisconcepten

Het hoofdstuk gaat vooral over het menselijk subsysteem, maar op alle niveaus, van lokaal tot mondiaal. Het behandelt vooral processen die zich op korte tot middellange termijn afspelen. Uiteindelijk komen alle componenten in de duurzaamheidsvierhoek aan bod, al ligt de nadruk meer op economie en politiek.

Bij het begin van dit hoofdstuk moeten de leerlingen begrijpen dat ze deel uitmaken van een geglobaliseerde wereld. In zekere zin zijn zij het ‘regionale referentiepunt’ voor de Euregio Maas-Rijn door hun dagelijkse consumptie- en/of mobiliteitsgedrag te linken aan geglobaliseerde, economische processen. Zichzelf als referentiepunt nemen, is een centrale voorwaarde voor transformatief leren. 

De opdracht dient vooral als inleiding op het onderwerp en vereist niet dat de leerlingen uitgebreid onderzoek doen; daarom werd de operator 'noemen’ gekozen. Het centrale inzicht van de leerlingen moet zijn dat de producten die ze dagelijks consumeren uit de hele wereld komen en dat ze daarom in een globale/geglobaliseerde ruimte leven. Hoe deze producten in de Euregio Maas-Rijn terechtkomen en welke problemen daaruit kunnen voortvloeien, wordt later in het hoofdstuk nader besproken.

Economische globalisering is het proces waarbij goederen en informatie steeds sneller en gemakkelijker over de hele wereld kunnen worden uitgewisseld. De basis hiervoor zijn technologieën waarmee grotere afstanden in kortere tijd kunnen worden afgelegd.

Een voorbeeld: Al duizend jaar geleden vervoerden karavanen handelsgoederen van China naar Europa via de zogenaamde Zijderoute. Het duurde enkele jaren om de afstand van meer dan tienduizend kilometer af te leggen. Tegenwoordig kan dezelfde afstand worden afgelegd in een maand (containerschip), twee weken (trein) of elf uur (vliegtuig). Informatie en geld worden zelfs in een fractie van een seconde digitaal uitgewisseld.

Daarbij komen veranderingen in het rechtskader, zoals de afbouw van douanetarieven die worden geheven bij het overschrijden van grenzen. Deze factoren zorgen ervoor dat de hele wereld steeds meer een netwerk met wisselwerking vormt.

Het doel van de volgende opdracht is dat de leerlingen het voorbeeld van de smartphone gebruiken om inzicht te krijgen in het feit dat geglobaliseerde toeleveringsketens sterk gedifferentieerd zijn en volgens de arbeidsverdeling georganiseerd zijn. Zo wordt de productiviteit ondanks lange transportroutes - die in het tijdperk van globalisering een ondergeschikte rol spelen - verhoogd door de afzonderlijke stappen van het productieproces uit te voeren op locaties die over ideale omstandigheden beschikken. 

Deze vorm van arbeidsdeling kan echter ook negatieve gevolgen hebben en afhankelijkheden creëren. Vooral landen waar lagere normen gelden op het gebied van arbeidsomstandigheden en milieubescherming worden hierdoor getroffen.

In de volgende opdracht wordt de leerlingen gevraagd een verband te leggen tussen hun kennis uit hoofdstuk 4.2 - die nu weer relevant is in de context van de globalisering -, de inhoud die in eerdere onderdelen van dit hoofdstuk is besproken en hun persoonlijke kennis. De focus moet daarbij zowel op de betreffende kansen en bedreigingen evenals op de winnaars en verliezers liggen. 

In hoofdstuk 4.2 werd besproken dat de beschikbaarheid van goedkope geïmporteerde steenkool de binnenlandse steenkool uit de markt verdrong. Dit leidde tot een economische neergang, waardoor de regio kan worden gezien als een verliezer van de globalisering. Het feit dat deze opvatting te eenzijdig is, blijkt uit een exemplarische blik op de aanpak van de crisis en de toeleveringsketen van de smartphone: nieuwe economische sectoren zoals toerisme en logistiek werden ontwikkeld en konden de economische neergang in zekere mate opvangen.
Tegenwoordig profiteert de regio van de wereldeconomie als afzetmarkt voor consumptiegoederen. Een meer gedifferentieerde uiteenzetting van de kansen en bedreigingen van de globalisering volgt verder in dit hoofdstuk.

afgehandelde passagiers: personen die van de ene plaats naar de andere zijn vervoerd. 

afgehandelde vracht: goederen/voorwerpen die van het ene vervoermiddel naar het andere zijn overgebracht.

In de volgende opdracht moeten de leerlingen de speciale rol van de luchthaven van Luik in het vrachtverkeer uitwerken en begrijpen om de volgende elementen omtrent de Nieuwe Zijderoute en de logistieke hub te kunnen thuisbrengen. Daartoe moeten de passagiers- en vrachtcijfers van drie luchthavens worden gevisualiseerd, vergeleken en toegepast in een lijngrafiek.

Vergelijking van de gegevens:

• Luik en Maastricht hebben slechts lage passagiersaantallen in vergelijking met Brussel.
• In 2020 registreerden alle onderzochte luchthavens een aanzienlijke daling van het aantal passagiers; in 2021 was er een lichte heropleving.
• Maastricht noteerde een laag, Brussel een gemiddeld en Luik een hoog vrachtvolume.
• Terwijl het vrachtvolume in Maastricht en Brussel stagneerde of slechts lichtjes toenam, noteerde Luik een continue groei.

Classificatie van de gegevens:

• In vergelijking met Brussel hebben Luik en Maastricht een ondergeschikte rol in het personenvervoer.
  
• Vanaf 2020 was er een daling van het aantal passagiers voor alle luchthavens door Covid-19; met een licht herstel in 2021.
• Luchtvracht is belangrijk voor de luchthaven van Luik, met name om het onderscheid met de grote luchthaven Brussels Airport te maken.
• Luchtvracht en de luchthaven van Luik zijn belangrijker geworden in de nasleep van de Covid-19-pandemie.

De tekst met blanco velden (element 13) kan je gebruiken om de classificatie te verdiepen.

‘Global Shift’ verwijst naar de geografische verschuiving van de economische macht in het tijdperk van de globalisering. Terwijl de grootste economieën traditioneel verankerd waren in Europa en Noord-Amerika, zijn de Aziatische landen sinds het einde van de 20e eeuw bezig met een opmars. Daarbij speelt China een prominente rol. Zo is het de afgelopen decennia uitgegroeid tot een economische grootmacht.

Daartoe is de door de staat gecontroleerde economie van het land gericht op de export. Het overaanbod aan goedkope arbeidskrachten maakte het voor westerse bedrijven aantrekkelijk om hun producten in China te laten vervaardigen. De economie van het land bleef maar groeien, in het recordjaar 2007 met een opmerkelijke 13 procent (BBP-groei van Duitsland in datzelfde jaar: drie procent). De winsten werden strategisch geherinvesteerd om de groei verder te stimuleren.

Vandaag is China niet langer gewoon de ‘werkbank van de wereld’, maar staat het aan de top van de wereldhandel met concurrerende bedrijven. Volgens prognoses zal het land in 2028 de VS hebben voorbijgestoken als grootste economie ter wereld.

De volgende opdracht is bedoeld om de leerlingen duidelijk te maken hoe de Euregio Maas-Rijn geïntegreerd is in de Nieuwe Zijderoute. Ze moeten ook uitzoeken welke delen van de wereld via verschillende vervoerswijzen geïntegreerd zijn in de Nieuwe Zijderoute. Het luchtverkeer verbindt de luchthaven van Luik met China zonder de rechtstreeks betrokkenheid van andere delen van de wereld. Per spoor kan men Luik via Centraal-Azië bereiken. De zeeroute omvat havensteden in Zuid-Azië en het Middellandse Zeegebied.

Deze video gaat over Luik als onderdeel van de Nieuwe Zijderoute. Deze kan dienen als aanvullend materiaal en aan de leerlingen ter beschikking worden gesteld. Bovendien kan de video, indien nodig, in de drie talen worden vertaald.

In de volgende opdracht moeten de leerlingen de globalisering of de globaliseringsprocessen in hun regio beoordelen. Deze beoordeling hoeft niet eenduidig te zijn. Eerst en vooral moeten de leerlingen de verschillende spelers identificeren die betrokken waren bij de beslissing voor de logistieke hub in Luik (en niet in Maastricht). Op een hoger differentiatieniveau kunnen ook consumenten en werknemers worden genoemd die niet rechtstreeks in de teksten of de video als actoren voorkomen. Zo kunnen bijvoorbeeld ook ‘iPhone-gebruikers’ worden genoemd.

De tweede subopdracht bereidt de derde voor door de leerlingen mogelijke nadelen van de hub uit het protest van het burgerinitiatief te nemen en deze samen te vatten. Zo zien de leerlingen in dat er meerdere perspectieven kunnen zijn bij de beoordeling. Andere standpunten innemen (op proef) is constitutief voor transformatief leren. Vanuit een politiek standpunt kan er hier ook op gewezen worden dat het formuleren van kritiek een kernelement is van liberale democratieën (en dat dit niet mogelijk zou zijn in de autocratie van China).

Ten slotte wordt de leerlingen gevraagd om de argumenten die laten uitschijnen dat de hub een aanwinst is voor de Luikse regio af te wegen tegen de argumenten die eventuele nadelen in de kijker zetten. Hierbij kunnen onzekerheden ontstaan, aangezien sommige argumenten gebaseerd zijn op prognoses en uiteindelijk alleen als meer of minder plausibel kunnen worden beoordeeld. Deze mate van onzekerheid maakt echter ook vaak deel uit van politieke en economische beslissingen, zodat dit vaak speciaal gethematiseerd kan worden. U kunt beslissen of u de leerlingen zelfstandig of in kleine groepjes aan de opdracht laat werken. Na het maken van de screenshots dient echter een groepsdiscussie plaats te vinden om te laten zien dat hier verschillende of uiteenlopende motivaties aanwezig kunnen zijn.

Heb je hulp nodig om woorden te begrijpen, zoals: consumptie of afval? Probeer dan eens Linguee, dict.cc of DeepL.

Deze video over de circulaire economie kan hier worden gebruikt. Het biedt ondertitels in de drie talen.

Deze video gaat over de strategie van China voor zijn economie en beleid in de komende jaren. Het kan dienen als aanvullend materiaal en aan de leerlingen ter beschikking worden gesteld.

Voor de volgende opdracht is het moeilijk om een modeloplossing te geven, laat staan één correct antwoord te bieden. De opdracht moet de leerlingen er eerder van bewust maken dat de omgang met China problematisch is voor economieën die sterk afhankelijk zijn van de internationale handel (zoals België, Duitsland en Nederland). 

Idealiter zijn er dus uiteenlopende meningen van de leerlingen te verwachten, die dan in een groepsdiscussie kunnen worden besproken. Deze ambivalentie valt ook af te leiden uit de gegeven citaten. Zo nodig kunnen de leerlingen eerst de daar genoemde standpunten bespreken om vervolgens hun eigen standpunt in te nemen. 

Deze opdracht moet de leerlingen duidelijk maken dat politiek-economische vraagstukken vaak complex zijn en zelden eenduidig (of zonder de bijbehorende nadelen) beantwoord kunnen worden.