Of een regio arm of rijk is aan water hangt af van heel wat verschillende omstandigheden. De belangrijkste is natuurlijk de hoeveelheid neerslag, maar dat is niet de enige voorwaarde. Wat gebeurt er met de regen of sneeuw nadat het gevallen is? Verdampt het, sijpelt het weg, stroomt het weg? Waarheen? Deze vragen hebben vooral te maken met de bodemgesteldheid en het reliëf (d.w.z. heuvels, bergen en dalen) van een regio. De Euregio Maas-Rijn is een zeer waterrijke regio omdat veel van de hierboven genoemde elementen daartoe leiden. We zullen in dit hoofdstuk bekijken waarom dit zo is en wat dit betekent voor de regio.
De Euregio Maas-Rijn is een waterrijke regio, dit komt door de gunstige omstandigheden. De volgende factoren bepalen de waterrijkdom van een regio:
Hoeveel neerslag valt er (regen of sneeuw)?
Sijpelt de neerslag weg, loopt het weg of verdampt het?
Waar stroomt de neerslag naartoe?
De Euregio Maas-Rijn wordt beschouwd als een zeer waterrijke regio, dit komt door de gunstige geologische en klimatologische omstandigheden. Afhankelijk van hoe de ondergrond van een gebied is gevormd, kan dit voor- of nadelen hebben voor de ophoping van water. Natuurlijk spelen daarbij ook de klimatologische omstandigheden een rol. Door de gunstige klimatologische omstandigheden in de Hoge Venen, nl. lange strenge winters met extreem veel neerslag, wordt deze regio in het bijzonder beschouwd als een zeer waardevol drinkwaterreservoir. Talrijke beken ontspringen in de Hoge Venen en monden uiteindelijk allemaal uit in de Maas. Er zijn verschillende stuwmeren die met Veenwater gevuld zijn. Ze worden gebruikt om elektriciteit op te wekken uit waterkracht en om drinkwater op te vangen.
Het hoofdstuk water en waterlopen legt een verband tussen de natuurlijke klimatologische en topografische omstandigheden van de EMR en de menselijke interactie met deze omstandigheden. De leerlingen krijgen eerst een overzicht van deze omstandigheden evenals de daaruit volgende natuurlijke waterlopen van de EMR en leren dan de hydrologische vaktermen te gebruiken. Het tweede deel van het hoofdstuk (vanaf element 19) gaat over het gebruik van de waterlopen door de mens en behandelt de voor- en nadelen van kunstmatige ingrepen aan deze waterlopen. Deze worden aan het eind van het hoofdstuk kritisch beoordeeld op basis van het overstromingsbeheer in de regio.
De inhoud van dit hoofdstuk hangt nauw samen met de hoofdstukken ‘Geologie (2.1)’ evenals ‘Weer en klimaat (2.4)’ en verwijst op verschillende plekken naar die hoofdstukken.
Doelstellingen & Competenties
Het hoofdstuk is gericht op het verwerven van basiskennis over natuurlijke en kunstmatige waterlopen in de Euregio Maas-Rijn. Eerst krijgen de leerlingen meer info over de hydrologische termen evenals hun definitie en toepassing om deze te kunnen gebruiken om regionale omstandigheden te beschrijven. Na dit hoofdstuk zijn de leerlingen in staat om een onderscheid te maken tussen de termen natuurlijk en kunstmatig, stromend en stilstaand water, om de kenmerken van rivierlopen, meren en kanalen uit te leggen aan de hand van bepaalde kenmerken en om de EMR op een gedifferentieerde manier te beschrijven met betrekking tot de hydrologische omstandigheden, vooral met betrekking tot overstromingsrisico's.
Structuur van het hoofdstuk
Eerst worden het ontstaan en het verloop van natuurlijke waterlopen in het algemeen en aan de hand van voorbeelden binnen de EMR (tot element 12) uitgelegd.
In het volgende deel van het hoofdstuk wordt dit geïllustreerd aan de hand van de Maas en wordt het menselijk gebruik van stromende wateren uitgewerkt (tot element 19).
Het derde deel gaat over menselijke ingrepen in de natuurlijke structuur van waterlopen, met kanalen en stuwdammen als voorbeeld, en de voordelen daarvan voor het gebruik van waterlopen (tot element 28).
Het laatste deel van het hoofdstuk gaat over overstromingsrisico's en overstromingsbeheer. Hier worden de bevindingen uit de voorgaande delen toegepast op een concrete uitdaging binnen de EMR.
Bron in een helling in de Hoge Venen - dit water vormt de rivier de Helle.
Bronnen zijn plaatsen waar water uit de grond komt. En ze zijn het begin van bijna alle natuurlijke wateren. In de Euregio Maas-Rijn komt op veel plaatsen water uit de grond. De meeste liggen in de buurt van de Hoge Venen, de Eifel en de Belgische Ardennen.
Hier valt niet alleen veel neerslag (vooral in de winter), de bodem van de uitgestrekte bos- en heidegebieden kan het water ook goed opnemen. Hierdoor ontstaan veel waterhoudende lagen in de ondergrond, waaruit het water op bepaalde plaatsen ontsnapt. Deze noemen we bronnen (je kunt hier meer over lezen in hoofdstuk 2.2).
Zelfs de Romeinen waren al meer dan 2.000 jaar geleden overtuigd van de geneeskrachtige werking van de warmwaterbronnen in Aken. Meer dan 1.000 jaar geleden verbleef keizer Karel de Grote daarom graag in Aken. Tal van rijke en machtige mensen volgden hem in de eeuwen daarna. Ook nu nog komen heel wat toeristen naar de warmwaterbronnen.
Thermale bronnen worden ook in Nederland voor toeristische doeleinden gebruikt. Zo werden in Valkenburg warme bronnen van 32 graden kunstmatig aan de oppervlakte gebracht door middel van diepe boringen.
In België is met name de stad Spa in de provincie Luik bekend om zijn bronnen. Deze bronnen worden echter vooral voor geneeskrachtige drinkwaterkuren gebruikt. De watertemperatuur van de bronnen is namelijk koud. Het enige kuuroord in België met thermale bronnen van 36 graden is Chaudfontaine.
Klik op de vier interactieve kaarten hieronder om de plaatsen te vinden waarvan de naam het woord ‘water’ bevat. Let op bepaalde delen van woorden, zoals ‘born’, ‘bron’, ‘pfütz’, ‘ahha’, ‘aqua’, ‘fontaine’.
Instructie: Elke kaart bevat één goed antwoord.
Interactieve kaart: Plaatsnamen die met water te maken hebben
1
2
3
4
1
2
3
4
2. Natuurlijke wateren
5
Waar bronnen zijn, worden natuurlijke wateren gevormd, zoals beken, rivieren en meren. Doordat water bergafwaarts stroomt, wordt de loop van natuurlijke waterlopen bepaald door het omringende landschap. Als ze onderweg een andere waterloop tegenkomen, nemen ze deze op of worden ze erdoor opgenomen. Zo ontstaan watersystemen en stroomgebieden waarbij water uit verschillende bronnen wordt gebundeld tot steeds grotere rivieren.
Sommige teksten bevatten moeilijke woorden. Gebruik online woordenboeken als hulpmiddel om de woorden te begrijpen. Probeer dan eens Linguee, dict.cc of DeepL. Zoek bijvoorbeeld deze woorden op:
... om dan uit te monden in de Ourthe nabij Chênée (komt van links op de foto). Daarmee stroomt al het water van de Helle en de Vesder nog een stukje verder naar het noorden, ...
... om dan in Luik uit te monden in de Maas (achter de brug). De Maas stroomt dan verder richting de Rijn-Maasdelta en de Noordzee, maar dat ligt al buiten de Euregio Maas-Rijn.
Taalondersteuning bij element 6
Van de bron naar de stroom
Rivieren hebben in het Duits een vrouwelijk lidwoord en in het Nederlands ‘de’ als lidwoord: de Helle, de Vesder, de Ourthe, de Maas. Welk lidwoord heeft de rivier ‘Rijn’?
Info voor docenten
Over de volgende opdracht
Bij deze opdracht gebruiken de leerlingen opnieuw de GIS-viewer, speciaal voor de Euregio Maas-Rijn. De leerlingen leren zo dat ze uit de GIS-viewer heel wat verschillende gegevens kunnen halen. Ook hierbij oefenen ze hun onderzoeks- en oriëntatievaardigheden. Een overzicht van de talrijke waterbronnen van de Euregio Maas-Rijn wordt verduidelijkt, theoretische kennis wordt aangeleerd en in de ***-sterrenmodus wordt een belangrijk onderwerp behandeld aan de hand van de overstromingsrisicogebieden. Voortbouwend op deze basiskennis kunnen bijvoorbeeld aanvullende opdrachten over overstromingsrisico's en -gevaren worden gegeven.
De laag die nodig is om de vraag over grensoverschrijdende rivieren te beantwoorden heet ‘Administrative borders (lines)’, mogelijke rivieren zijn: Maas, Jeker, Voer, Gulp, Geul/Göhl, Roer.
De lagen die nodig zijn om de laatste vragen in de ***-sterrenmodus te beantwoorden zijn: 'River Basins and Sub-Basins' en de vier 'Flood Hazard Areas'.
Een voorbeeldoplossing voor opdracht 6 in de ***-sterrenmodus is: Het stroomgebied van een rivier bestaat uit alle gebieden die in de rivier en haar zijrivieren afvloeien. Alle neerslag die in dit gebied valt, komt in deze rivier terecht.
Galerij: Screenshots
§PD1/3 -
De leerlingen hebben deze kaart nodig om de eerste opdrachten te kunnen uitwerken.
§PD2/3 -
De leerlingen hebben deze kaart nodig om aan de ***-opdracht "Hoeveel grote stroomgebieden zijn er in de EMR?" te kunnen werken.
§PD3/3 -
De leerlingen hebben deze kaart nodig om aan de ***-opdracht "Welke regio in de EMR heeft de meeste overstromingsgebieden?" te kunnen werken.
7
Opdracht
Watersystemen
Open deze GIS-viewer van de Euregio Maas-Rijn, klik in de menubalk helemaal rechtsboven op de tegel 'Layer' helemaal links. Aan de linkerkant van het scherm zie je een lijst met algemene termen en subtermen. Zet onder de titel 'AREA' in het vakje bovenaan 'Euregio Meuse-Rhine' een vinkje.
Klik nu in het menu onder 'WATER SYSTEM' op de vakjes 'Euregio main rivers and canals' en 'Euregio water surfaces', om daar ook vinkjes te zetten.
Zoek drie bekende rivieren op de kaart en noteer ze.
Welke rivieren/beekjes liggen in de buurt van jouw school?
Noem twee rivieren die een landsgrens overschrijden (tip: je moet hiervoor een nieuwe layer activeren).
Open deze GIS-Viewer van de Euregio Maas-Rijn, klik in de menubalk helemaal rechtsboven op de tegel 'layer' helemaal links. Aan de linkerkant van het scherm zie je een lijst met algemene termen en subtermen. Zet onder de titel 'AREA' in het vakje bovenaan 'Euregio Meuse-Rhine' een vinkje.
Klik nu in het menu links onder 'WATER SYSTEM' op de vakjes voor 'Euregio main rivers and canals’ en 'Euregio water surfaces' om daar een vinkje te zetten.
Zoek drie bekende rivieren op de kaart en noteer ze.
Welke rivieren/beekjes liggen er in de buurt van jouw school?
Open deze GIS-Viewer van de Euregio Maas-Rijn, klik in de menubalk helemaal rechtsboven op de tegel 'layer' helemaal links. Aan de linkerkant van het scherm zie je een lijst met algemene termen en subtermen. Zet onder de titel 'AREA' in het vakje bovenaan 'Euregio Meuse-Rhine' een vinkje.
Klik nu in het menu links onder 'WATER SYSTEM' op de vakjes voor 'Euregio main rivers and canals’ en 'Euregio water surfaces' om daar een vinkje te zetten.
Zoek drie bekende rivieren op de kaart en noteer ze.
Welke rivieren/beekjes liggen er in de buurt van jouw school?
Om de volgende vragen te beantwoorden, heb je andere layers nodig. Zoek de juiste layers en beantwoord de vragen
Noem drie rivieren die een landsgrens overschrijden.
Hoeveel grote stroomgebieden zijn er in de EMR?
Welke regio in de EMR heeft de meeste overstromingsgebieden?
Leg de term 'stroomgebied' uit in je eigen woorden.
Sommige teksten bevatten moeilijke woorden. Gebruik online woordenboeken als hulpmiddel om de woorden te begrijpen. Probeer dan eens Linguee, dict.cc of DeepL.
8
Verdieping
Meren kunnen ook natuurlijke wateren zijn
Tot nu toe hebben we het gehad over natuurlijke wateren, maar nog niet over meren. Meren zijn ook natuurlijke watervlakten als ze zonder kunstmatige opstuwingen zijn gevormd. Ontdek in hoofdstuk 2.2 meer over een specifieke vorm van natuurlijke meren die vooral in de Eifel voorkomt, de kratermeren. Verderop in dit hoofdstuk behandelen we kunstmatig aangelegde meren.
Hoewel de mens vaak kunstmatig ingrijpt in de loop van rivieren (zie hieronder), worden de meeste rivierlopen bepaald door natuurlijke omstandigheden en de wetten van de natuurkunde:
Water stroomt naar beneden.
Water zoekt de weg van de minste weerstand.
Water kan grond, zand en stenen transporteren en afzetten.
Water stroomt met verschillende snelheden, onder andere beïnvloed door helling en wrijving (water dichtbij de oevers stroomt langzamer dan water in het midden van de rivier).
Dit resulteert in verschillende rivierlopen, vooral rechte of kronkelende, meanderende lopen.
De bron van de Maas in Frankrijk, als je inzoomt zie je op de sokkel een kaart van de loop van de Maas.
De Maas is de grootste rivier in de Euregio Maas-Rijn en de meeste lokale rivieren monden erin uit. De Maas ontspringt ten zuiden van Nancy in Frankrijk en mondt uit in de enorme Rijn-Maasdelta in de Noordzee in Nederland. In de EMR stroomt ze ten westen van Huy in België en verlaat ze de regio ten noorden van Roermond in Nederland. Omdat in de EMR verschillende rivieren, waaronder ook grotere, in de Maas uitmonden, voert de Maas aanzienlijk meer water mee bij haar uitstroom dan bij haar instroom.
De eerste mensen die in het gebied van de huidige EMR verschenen, gebruikten de Maas en haar zijrivieren als voedsel- en waterbron, althans dit leiden we af uit de vondsten van Neanderthalers in Veldwezelt. De Romeinen bouwden een handelspost met een brug aan de oevers en noemden deze ‘Mosa Traiectum’. De handelspost groeide vervolgens uit tot een van de grootste steden in de EMR, waarvan de naam nog enigszins verwijst naar de Romeinse naam (welke?). Als je meer wilt weten over de geschiedenis van de Maas, bekijk dan het hoofdstuk ‘Historische grenzen’.
De Maas is overal binnen de EMR bevaarbaar en vormt daardoor dus een belangrijke transportroute.
Mogelijke toepassingen die uit de afbeeldingen voortkomen zijn (nummering in stroomrichting van de Maas):
Wanze: Transportroute: aan- en afvoer van bieten en suiker
Huy: toeristisch/als recreatiegebied: plezierboten op de achtergrond, bebouwing langs de rechteroever
Amay: toeristisch/als recreatiegebied: het schip en de fietsen verwijzen naar dit gebruik
Engis: industrieel/als transportroute: koeling voor de elektriciteitscentrale/transport van het benodigde aardgas
Seraing: industrieel/als transportroute: de kademuur verwijst naar dit gebruik
Luik: toeristisch/als recreatiegebied/als transportroute: mooie uitstraling van de brug, uitzicht op het riviereiland, vrachtschip
Albertkanaal: als transportroute: in verbinding met het Albertkanaal
Visé: als recreatiegebied: onbebouwd eiland met brug
Maastricht: toeristisch: als voorbeeld de Romeinse brug op de achtergrond
Berg/Maaseik: als recreatiegebied
Maasbracht: industrieel/als transportroute: koeling voor de elektriciteitscentrale/transport van het benodigde aardgas
Roermond: toeristisch/als recreatiegebied: boot op de voorgrond, haven op de achtergrond
15
Opdracht
De Maas en haar belang voor de regio
Kies een van de afbeeldingen op de kaart hierboven. Leg het belang van de Maas voor de Euregio Maas-Rijn uit met behulp van de afbeelding. Formuleer zinnen zoals: "De Maas heeft voor de Euregio Maas-Rijn onder andere een ... belang. Dit kun je zien aan de afbeelding omdat ... "
Leg het belang van de Maas voor de Euregio Maas-Rijn uit aan de hand van de afbeeldingen op de kaart hierboven. Noem ten minste twee mogelijke toepassingen van de Maas die op de afbeeldingen staan.
Getallen voor het zogenaamde 'debiet' van een waterloop komen voort uit de hoeveelheid water die in een bepaalde periode door de rivier stroomt. Deze getallen worden vaak weergegeven in kubieke meter per seconde, oftewel m3/s. Metingen van het debiet worden vaak bij de monding van rivieren uitgevoerd. Omdat de hoeveelheid water in een rivier fluctueert door het weer en het seizoen, worden jaarlijkse gemiddelde waarden berekend.
Voorbeeldantwoorden voor de volgende opdracht zijn:
aan de monding van de Maas stroomt jaarlijks gemiddeld 357 m3 water per seconde door de rivier.
De Ourthe
/2. Opdracht van de ***-sterrenmodus: De Maas neemt in de EMR 90,5 m3 water per seconde op. (Som van alle gegevens in de tabel zonder de 357 m3 van de Maas)
= 3. Opdracht van de ***-sterrenmodus: 90,5 gedeeld door 3,57 = 25,35%
18
Opdracht
Watervolume van de Maas
Leg uit in je eigen woorden: Wat betekent ‘Maas - 357’ in de bovenstaande tabel?
Noem de meest waterrijke rivier die in de Euregio Maas-Rijn in de Maas uitmondt.
Bereken de hoeveelheid afvloeiing die de Maas in de EMR opneemt en formuleer een resultaat: "De Maas neemt in de EMR ... op."
Opdracht
Watervolume van de Maas
Leg uit in je eigen woorden: Wat betekent ‘Maas - 357’ in de bovenstaande tabel?
Noem de meest waterrijke rivier die in de Euregio Maas-Rijn in de Maas uitmondt.
Opdracht
Watervolume van de Maas
Leg uit in je eigen woorden: Wat betekent ‘Maas - 357’ in de bovenstaande tabel?
Bereken de hoeveelheid afvloeiing die de Maas in de EMR opneemt en formuleer een resultaat: "De Maas neemt in de EMR ... op."
Bepaal het percentage ‘EMR-water’ dat de Maas aan haar monding voert.
4. Kanalen
19
Rivieren als transportroute brengen bepaalde problemen met zich mee, bijvoorbeeld schommelende waterstanden, kronkelige lopen, hellingen en soms stromen ze niet langs plaatsen naar waar je iets wilt vervoeren. Daarom begonnen mensen al vroeg met het aanleggen van kunstmatige waterwegen: kanalen. Je kunt kanalen op kaarten altijd herkennen aan het feit dat ze heel recht lopen, want het doel van een kanaal is altijd om verschillende plaatsen met elkaar te verbinden via een relatief korte route.
In de Euregio Maas-Rijn zijn er drie grote kanalen: het Albertkanaal, het Julianakanaal en de Zuid-Willemsvaart.
Het aanleggen van kanalen is vaak complex en duur. Op dit punt van het Albertkanaal nabij Maastricht moest het kanaal door de Cannerberg worden gegraven.
Als het hoogteverschil niet te groot is, kun je het ook op deze manier oplossen: een sluis in het Julianakanaal in de buurt van Maasbracht.
Info voor docenten
Over de volgende opdracht
Mogelijke voorbeeldantwoorden op de vragen:
Vraag 2: Albertkanaal: van Luik naar Antwerpen; Julianakanaal: van Limmel (Maastricht) naar Maasbracht; Zuid-Willemsvaart: van Maastricht naar 's Hertogenbosch.
Vraag 3:
Het Albertkanaal verbindt de Maas met de Belgische Scheldemonding. Het creëert een verbinding tussen de twee Belgische grootsteden Luik en Antwerpen, verkort de vaarroute van Luik naar de Noordzee (tegenover de Maas) en blijft volledig op Belgisch grondgebied (wat door de Europese eenwording minder belangrijk is geworden).
Het Julianakanaal loopt parallel aan de zogenaamde 'grensmaas', die zelf niet meer bevaarbaar is en veel meanders heeft. Het is daarom eigenlijk een zijkanaal van de Maas, dat het onbevaarbare deel van de rivier in een rechte lijn overbrugt. Voorbij de monding van het Julianakanaal in de Maas nabij Maasbracht is de Maas weer bevaarbaar voor schepen.
De Zuid-Willemsvaart verbindt de steden Maastricht en 's-Hertogenbosch. Beide steden zijn al met elkaar verbonden door de Maas, die tussen deze steden echter een wijde boog naar het noordoosten maakt. De Zuid-Willemsvaart verkort deze boog en zorgt zo voor een rechtere, snellere waterweg tussen de twee steden.
Vraag 4: Schepen zijn langzamer dan auto's, maar ze kunnen aanzienlijk grotere ladingen vervoeren en hebben daarvoor aanzienlijk minder energie nodig. Scheepvaartkanalen zijn daarom alleen zinvol op plaatsen waar je veel grote en zware ladingen wilt vervoeren. Typische toepassingen voor zulke ladingen zijn de zware industrie en energiecentrales. Voor het vervoer van goederen over zee zijn schepen het enige alternatief. Daarom gaat het bij de aanleg van kanalen vaak om het verbinden van zeehavens (zoals Antwerpen of Rotterdam) met het achterland.
21
Opdracht
Kanalen
Kies een van de drie grote kanalen in de Euregio Maas-Rijn: het Albertkanaal, het Julianakanaal of de Zuid-Willemsvaart.
Onderzoek de loop van het kanaal, noem het begin- en eindpunt en situeer beide punten op een kaart.
Leg uit waarom het kanaal is aangelegd en welke voordelen het biedt ten opzichte van de natuurlijke wateren in de regio.
Opdracht
Kanalen
Kies een van de drie grote kanalen in de Euregio Maas-Rijn: het Albertkanaal, het Julianakanaal of de Zuid-Willemsvaart.
Onderzoek de loop van het kanaal, noem het begin- en eindpunt en situeer beide punten op een kaart.
Opdracht
Kanalen
Kies een van de drie grote kanalen in de Euregio Maas-Rijn: het Albertkanaal, het Julianakanaal of de Zuid-Willemsvaart.
Onderzoek de loop van het kanaal, noem het begin- en eindpunt en situeer beide punten op een kaart.
Leg uit waarom het kanaal is aangelegd en welke voordelen het biedt ten opzichte van de natuurlijke wateren in de regio.
Het graven van een kanaal is aanzienlijk duurder dan het aanleggen van een weg. Noem de voordelen van vervoer per schip tegenover vervoer per auto. Leid hieruit af aan welke voorwaarden moet worden voldaan om de aanleg van een kanaal zinvol te maken.
Vind het juiste kanaal
22
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
5. Stuwdammen en -meren
23
Waterlopen zijn niet alleen nuttig voor transport. Ze zijn ook een goede bron van zoet water en drinkwater, en door hun constante, regelmatige beweging kunnen ze worden gebruikt om energie op te wekken. Maar ook hierbij zijn er problemen. Drinkwater willen we bij een rivier eerder uit de bovenloop halen, kort bij de bron, omdat het water hier nog grotendeels zuiver is. Rivieren voeren echter slechts heel weinig water in hun bovenloop. En om noemenswaardige hoeveelheden elektriciteit te kunnen produceren, heb je veel waterdruk nodig, meer dan de meeste stromende wateren uit zichzelf hebben.
De dam van de Vesderstuwdam kort voor haar voltooiing in 1950
24
Door een dam te bouwen en daarachter een stuwmeer te voorzien, wordt een groot zoetwaterreservoir gecreëerd. Het zorgt echter ook voor een hoge waterdruk die kan worden gebruikt voor het opwekken van energie als het gericht en gecontroleerd wordt afgevoerd. Bovendien kan door water om te leiden of vast te houden het waterniveau stroomafwaarts worden geregeld, wat belangrijk is voor bescherming tegen overstromingen (zie hieronder).
Er zijn drie grote stuwdammen in de Euregio Maas-Rijn.
De Gileppestuwdam ligt in België in de buurt van Eupen. De belangrijkste zijrivier is de Gileppe, die in de Hoge Venen ontspringt. De stuwdam creëert een stuwmeer met zo’n 26 miljoen m3 water. De historische achtergrond van deze stuwdam was om het waterverbruik van de wolindustrie te dekken. De stuwdam is in de loop der jaren vergroot. Het herkenningspunt is een majestueuze stenen leeuw.
De 13,5 meter hoge zandstenen leeuw is het herkenningspunt van de stuwdam.
De Vesderstuwdam bij Eupen staat ook bekend als de Stuwdam van Eupen. Het stuwmeer dat hierdoor is ontstaan, bevat zo’n 25 miljoen m3 water, is het belangrijkste drinkwaterreservoir van België en voorziet Eupen, het Land van Herve en het achterland van Luik van water. Het stuwmeer is een populaire bestemming voor gezinnen met kinderen en sportliefhebbers. Het educatieve bospad is de moeite waard.
Samen met het Roermeer vormt de Roerdaldam bij Simmerath het op één na grootste stuwmeer van Duitsland. Met zijn meer dan 200 miljoen m3 water vormt het een belangrijk zoetwaterreservoir voor de hele regio Aken, en de stuwdam zelf is belangrijk voor het reguleren van het waterpeil op de Roer. Het meer en de omgeving worden intensief gebruikt voor toerisme met bootverhuur en wandelpaden.
Gileppe: 3 duidelijke natuurlijke zijrivieren, 1 kanaal, 3 zeer korte zijrivieren - afhankelijk van de interpretatie kan het antwoord dus 3, 4 of 7 zijn
Vesder: 4 zijrivieren
Het Roermeer is bij deze opdracht weggelaten vanwege het bijzonder grote aantal zijrivieren.
Opdracht 3: De antwoorden zijn te vinden op Wikipedia of op de websites van de stuwdammen zelf. Informatie over de Gileppestuwdam vind je bijvoorbeeld in de online brochure over de stuwdam in het Duits, Nederlands en Frans.
26
Opdracht
Stuwdammen
Open deze GIS-Viewer van de Euregio Maas-Rijn, klik in de menubalk helemaal rechtsboven op de tegel 'layer' helemaal links. Aan de linkerkant van het scherm zie je een lijst met algemene termen en subtermen. Vink onder de titel 'WATER SYSTEM' de twee bovenste vakjes 'Euregio main rivers and canals' en 'Euregio water surfaces' aan.
Zoek de stuwmeren van de Wesertalsperre en de Gileppe-Talsperre (beide gelegen ten zuiden van Eupen). Noem het aantal zijrivieren dat een van deze stuwmeren heeft.
Zoek informatie over een van de drie stuwdammen en beantwoord de volgende vragen:
Hoe lang is de stuwdam?
Hoe groot is het stuwmeer (hoeveelheid water of oppervlakte)?
Hoe wordt de dam gebruikt (drinkwater, energie, toerisme,...)?
Open deze GIS-Viewer van de Euregio Maas-Rijn, klik in de menubalk helemaal rechtsboven op de tegel 'layer' helemaal links. Aan de linkerkant van het scherm zie je een lijst met algemene termen en subtermen. Vink onder de titel 'WATER SYSTEM' de twee bovenste vakjes 'Euregio main rivers and canals' en 'Euregio water surfaces' aan.
Zoek de stuwmeren van de Wesertalsperre en de Gileppe-Talsperre (beide gelegen ten zuiden van Eupen). Noem het aantal zijrivieren dat een van deze stuwmeren heeft.
Open deze GIS-Viewer van de Euregio Maas-Rijn, klik in de menubalk helemaal rechtsboven op de tegel 'layer' helemaal links. Aan de linkerkant van het scherm zie je een lijst met algemene termen en subtermen. Vink onder de titel 'WATER SYSTEM' de twee bovenste vakjes 'Euregio main rivers and canals' en 'Euregio water surfaces' aan.
Zoek de stuwmeren van de Vesderstuwdam en de Gileppestuwdam. Noem het aantal zijrivieren dat een van deze stuwmeren heeft.
Zoek meer informatie over een van de drie stuwdammen en schrijf een kort verslag waarin je de belangrijkste technische gegevens en het huidige gebruik van de stuwdam beschrijft.
Video: Euregionaal filmproject over de overstromingen in 2021
28
Trailer voor de film 'Klimaat kent geen grenzen' over de overstromingen in 2021§
Auteur: Paul-Julius-Reuter Berufskollegs aus Aachen/D, GO! Next Level X aus Hasselt/B, Grotiuscollege aus Heerlen/NL, Broeklandcollege aus Hoensbroek/NL.
PD
Info voor docenten
Link naar de volledige film
Naast de trailer die je hier ziet, kun je ook de volledige film ‘Klimaat kent geen grenzen’ online bekijken.
29
De overstromingen in 2021 hebben grote delen van de Euregio hard getroffen. Aan de basis van zo’n natuurrampen liggen meestal heel wat oorzaken. De meest directe was in dit geval het weer, namelijk langdurige zware regenval. Er zijn echter ook andere oorzaken. Door bebouwing en bodemafdekking kan de grond steeds minder water opnemen en loopt het water weg in plaats van weg te sijpelen. Door de vele bebouwing op rivieroevers en de kanalisering van rivieren die in de loop der jaren heeft plaatsgevonden, komen overstromingen steeds vaker voor. De rivieren hebben te weinig ruimte om de grote hoeveelheden water te absorberen en te transporteren. En de opwarming van de aarde leidt tot een grotere kans op extreem weer (lees meer hierover in hoofdstuk 2.4).
natuurramp: dit is een gebeurtenis, met een natuurlijke oorzaak, die soms ernstige verwoesting aan de omgeving kan toebrengen. Hier is bijvoorbeeld een tornado te zien.
oorzaken: een oorzaak is een toestand die een bepaald verschijnsel teweegbrengt. Zo werd de overstroming onder andere veroorzaakt door zware regenval (oorzaak).
kanalisering van rivieren: de natuurlijke structuur, met name de meanders van rivieren, worden rechtgetrokken en zo krijgt de rivier een rechtere vorm.
extreem weer: ofwel overschrijdt het weer de frequentie van een toestand (bijv. heel vaak heet); ofwel betekent extreem weer een significante afwijking van de gemiddelde waarde.
Een deel van het verhoogde overstromingsrisico is dus te wijten aan onze ingrepen in de watersystemen om ons heen. Wat kunnen we dan doen om dit risico terug te verminderen?
Grensmaas' is eigenlijk de Nederlandse naam voor het deel van de Maas waar de rivier de grens vormt tussen België en Nederland. Het project 'Grensmaas' is een transnationale verzameling van maatregelen om de Maas op deze plaats beter te beschermen tegen overstromingen. Dit wordt gedaan door de vaargeul te verbreden en de overstromingsgebieden op 11 plaatsen te verlagen. Enkele zijkanalen maken ook deel uit van het maatregelenpakket. Hierdoor krijgt de rivier meer ruimte om water af te voeren als dat nodig is. Je kunt hier meer over lezen op de Nederlandse pagina van het project of het Nederlandse filmpje hieronder bekijken.
Na de verwoestende overstromingen van 2021 is het Euregio-project 'EMFloodResilience' in het leven geroepen om toekomstige extreme weersomstandigheden en hun gevolgen beter te kunnen voorspellen om er effectiever en gerichter op te kunnen reageren. Hier vind je de Engelse website van het project en hier de Duitse website van de projectpartner Wasserverband Eifel-Rur.
De Rodebach ontspringt in en stroomt door Duitsland en Nederland en mondt uiteindelijk uit in de Geleenbeek. Zoals gezegd is deze beek, net als vele andere, in het verleden rechtgetrokken om hem voor de mijnbouw optimaal te kunnen gebruiken. Inmiddels is de beek bijna volledig teruggekeerd naar zijn meer natuurlijke vorm van kronkelende bochten. De gebieden waar nog geen meanders zijn gevormd, worden nu ook in een project gerenaturaliseerd.
De Rodebach, hier nog helemaal niet gerenatureerd: voor de renaturatie moet de beek onder andere uit deze kunstmatig gecreëerde rechte bedding worden gelicht, zodat hij daarna weer vrij kan meanderen.
Grensmaas
EMFloodResilience
Renaturatie
Taalondersteuning bij element 32
Verklaring van woorden
transnationaal: niet slechts één land is erbij betrokken, maar ook een ander land of zelfs meerdere landen.
overstromingsgebieden: de kans op overstromingen in deze specifieke gebieden is vrij groot.
zijkanalen: kanalen die een verzamelfunctie hebben. Ze worden bijvoorbeeld gebruikt om water eerst op te vangen en dan te transporteren naar het hoofdkanaal als de gewenste hoeveelheid is bereikt.
maatregelenpakket: alle maatregelen die worden genomen om het doel te bereiken.
gerenatureerd: renaturatie betekent de natuur naar haar oorspronkelijke staat herstellen.
33
Opdracht
Bescherming tegen overstromingen
Zoek informatie over een van de projecten ter bescherming tegen overstroming die hierboven zijn beschreven en schrijf een korte samenvatting over het project, de doelstellingen en de maatregelen.
Opdracht
Bescherming tegen overstromingen
Lees meer over het renaturatieproject in het 3e tabblad bovenaan.
Noem één voordeel dat gerenatureerde rivieren hebben ten opzichte van rechtgetrokken rivieren als het gaat om overstromingsveiligheid.
Opdracht
Bescherming tegen overstromingen
Zoek informatie over een van de projecten ter bescherming tegen overstroming die hierboven zijn beschreven en schrijf een korte samenvatting over het project, de doelstellingen en de maatregelen.
Werd jouw woonplaats getroffen door de overstromingen in 2021? Zo ja, beschrijf hoe. Zo nee, zoek dan een plek in jouw buurt die getroffen werd door de overstromingen en beschrijf hoe.
Beoordeel of en hoe (of waarom niet) de maatregelen van het project bijdragen aan het verminderen van het overstromingsrisico op de plek die je beschrijft.
Taalondersteuning bij element 33
Online woordenboek
Sommige teksten bevatten moeilijke woorden. Gebruik online woordenboeken als hulpmiddel om de woorden te begrijpen. Probeer dan eens Linguee, dict.cc of DeepL.
34
Blik in de toekomst
Sponsregio
Door de klimaatverandering komen zware regenval en overstromingen steeds vaker voor. De absorptie en afvoer van de watervolumes vormen een grote uitdaging voor de stad en het landschap. Door speciaal ontworpen groene ruimten te plannen, kan het landschap zelf voldoende water absorberen en opslaan. Het werkt als een spons en draagt zo bij aan de bescherming tegen overstromingen. Dit idee werd geïllustreerd voor de regio in het ruimtelijke strategieproject Zuid-Limburg.
Partner: RWTH Aachen – Lehrstuhl für Städtebau und Entwerfen | REICHER HAASE ASSOZIIERTE | Maurer United Architects
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.JPG){kind=link}
